Tijdschrift n° 4 / 2020
€ 8,50
Art. N° 978-94-6196-210-2

Inhoud:

Edito Erik Eynikel:
Verandering van tijdperk
Ignace D’hert o.p.:
Tastend naar toekomst
Jitske Kramer: Corona-cultuurshock:
crisis of transformatie?
Jan Rotmans:
Persoonlijke transitie in een wereld in transitie
Mariecke van den Berg:
Gender in transitie
Interview met Barbara Raes:
Nieuwe rituelen voor niet-erkend verdriet
Walter Krikilion:
Geestelijke gezondheidszorg in transitie
Steven Vromman:
Transitie en milieu
Hans Claus:
Een andere straf voor een andere samenleving
Lyubomir Tsankov:
De protesten in Bulgarije in 2020
Column Kolet Janssen:
Een huis vol brood en leven
Column Barbara Zwaan:
Achtbaan
Boekbesprekingen
Ter overweging Kris Gelaude:
Al het bestaande

Transitie
Als alles anders wordt

december 2020

De wereld is vandaag op vele vlakken in transitie en de coronapandemie heeft die vele omwentelingen in een stroomversnelling gebracht. De versnelde invoering van digitaal onderwijs en de gigantische opschaling van telewerk zijn daar maar enkele voorbeelden van. De pandemie zorgt voor een cultuurshock die dan nog eens in meerdere fasen verloopt, aldus Jitske Kramer. Na een eerste fase van aanpassen volgt de mentale klap: is alles wat op losse schroeven is komen te staan, wel de moeite waard? En hoe zal het zijn als we daarna te maken krijgen met de terugkeershock, wanneer alles ‘weer normaal’ wordt – of toch niet, want veel blijkt dan anders dan tevoren? Jan Rotmans stelt zonder meer dat we niet in een tijdperk van verandering leven, maar in een verandering van tijdperk. Hij staat stil bij de vraag wat dat voor ons mensen betekent, levend in de chaos van de tussentijd tussen het oude vertrouwde en het nieuwe onbekende waar we toch ook verlangend naar uitkijken.
Het spirituele leven ontsnapt ook niet aan de veranderingen. De voorbije decennia heeft de kerk het monopolie op spiritualiteit verloren, stelt Ignace D’hert nuchter vast. Er ontstaan nieuwe vormen van samenhorigheid met hogere doelen: zorg voor de medemens, vrede, milieu. Welke rol is daarin (nog) weggelegd voor de joods-christelijke traditie? Kijken naar de manier waarop charismatische mensen – de profeten, Jezus, Paulus, Dominicus – in tijden van crisis vastgelopen structuren hebben opengebroken, helpt in het vinden van een antwoord op die vraag.
In de maatschappij verandert alles heel snel, maar transitie kan een heel persoonlijk gebeuren zijn. Omschakelen, weg van wat in het persoonlijke, intieme leven vertrouwd en gekend is, is een heikel proces. Het nieuwe opzoeken is als een sprong in het duister. Dat vraagt moed, lef en leiderschap. Transgenders zijn voorbeelden van mensen die de durf hebben om zo’n sprong te wagen. Maar is de maatschappij wel klaar voor hun echte verhalen? Of komt ze aandraven met nieuwe normen en verwachtingspatronen? Mariecke van den Berg kwam in haar onderzoek tot de conclusie dat het nu de beurt is aan de maatschappij en kerkgemeenschappen om een transitie door te maken in de manier waarop ze naar gen­der kijken.
Grote omwentelingen in het leven kunnen hard aankomen, zeker als die gepaard gaan met het verlies van een dierbare. Het is een eeuwenoude gewoonte om dan te voorzien in een overgangsritueel dat helend werkt. In het openingsartikel stelde Ignace D’hert al vast dat de krimp van het kerkelijke leven een zoektocht naar andere en nieuwe rituelen op gang brengt. Barbara Raes is iemand die zulke nieuwe rituelen ontwerpt, ook voor ingrijpende gebeurtenissen waarvoor er in de traditie helemaal geen ritueel voorhanden is, bijvoorbeeld als iemand een zware heelkundige ingreep moet ondergaan.
Mensen helen is het voornaamste doel van de zorgsector. Lange tijd is dat helen zeer klinisch opgevat, ook in de geestelijke gezondheidszorg. Walter Krikilion ziet en beschrijft de fundamentele ontwikkelingen richting herstelondersteunende zorg waar hij rechtstreeks getuige van is in het psychiatrisch ziekenhuis waar hij werkt, en de specifieke grondkwaliteiten en basisattitudes die daarvoor noodzakelijk zijn. Welke die zijn en hoe men die kan verwerven, vertelt hij in zijn bijdrage.
Persoonlijke en maatschappelijke dimensies kunnen samengaan in transitie. De coronacrisis is een zware verstoring van de economische tredmolen. Door verregaande maatregelen – tot en met een algemene lockdown – die sterk in ons sociale en economische leven ingrijpen, hebben we onverwacht een andere manier van leven leren kennen. Meer contact met de natuur, een trager levensritme, (andere) contacten met wie zorg nodig heeft,… Low impact man Steven Vromman draaide de knop al veel eerder om. Hij ziet de huidige crisis als een kans én een plicht om met zijn allen de voordelen ervan vast te houden. Want ondertussen stellen steeds meer wetenschappers dat het geheel of gedeeltelijk ineenstorten van het ecosysteem nabij is. Het is daarom ons aller verantwoordelijkheid niet terug in de oude routine te vervallen maar nu deze kans te grijpen, voor het te laat is.
Het persoonlijke en het maatschappelijke gaan voor gevangenisdirecteur Hans Claus eveneens sterk samen, als pleitbezorger voor een grondige transitie in het gevangeniswezen. Lange gevangenisstraffen zijn een relatief recent gegeven, sinds de tijd van de verlichting. Daarvoor kregen misdadigers dood- of lijfstraffen. Maar nu groeit het besef dat de gevangenissen fungeren als ‘vergeetputten’ waarin we mensen wegstoppen die we niet willen in de maatschappij. Onder meer het probleem van overbevolkte gevangenissen heeft het voorbije decennium de discussie aangezwengeld over wat een gevangenis moet zijn. Indien ze bedoeld is als een plaats voor normalisering, re-integratie en herstel, moeten de gebouwen en structuren – anders dan nu nog veel te veel het geval is – beantwoorden aan de waarden die we in onze maatschappij voorstaan.
En wat is er aan de hand in Oost-Europa? Wijzen de aanhoudende protesten in Wit-Rusland en Bulgarije ook op een transitie? Voorlopig is dat nog niet duidelijk. De Bulgaarse historicus Lyubomir Tsankov beschrijft hoe de corrupte politiek in zijn land onder steeds grotere druk komt te staan, maar ook hoe sommige protestleiders opportunisten blijken te zijn die er alleen maar op uit zijn zelf de macht – en de bijbehorende rijkdom – in handen te krijgen. Wordt zeker vervolgd.